​​Ingrid (27 jaar, organisatie deskundige) heeft een coachtraject bij Stroom doorlopen omdat ze zich onzeker voelde op haar werk en twijfelde of haar huidige baan wel bij haar past.
Ingrid werkt nu een jaar op deze afdeling en ze merkt dat ze steeds onzekerder wordt, ze slaapt slecht en voelt zich ongelukkig, niet alleen op haar werk maar ook privé zit ze niet lekker in haar vel
Ze is vanaf dag één erg in het diepe gegooid en ontvangt van haar leidinggevende alleen maar kritiek en hoort nooit dat ze het goed doet. De projecten die ze moet doen lijken steeds moelijker en uitgebreider te worden. Ze heeft geprobeerd met haar leidinggevende te praten maar dat heeft haar niet verder geholpen. Ze voelt zich eenzaam op haar werk en dat strekt zich door naar haar privéleven.
In het coach traject ontrafelen we de verschillende problemen en gaan op zoek naar de kern van de problematiek.  Ingrid krijgt inzicht in haar situatie, leert zichzelf steeds beter kennen, haar zwakke maar ook haar sterke kanten. Uiteindelijk ontdekt ze zelf, door de gestelde vragen, wat ze kan en wat ze wil en hoe ze het aan gaat pakken.  
Vanaf de eerste sessie zijn we ook bezig geweest met fysieke oefeningen voor ontspanning, ademhalings-oefeningen en heeft Ingrid meegedaan aan een Mindful Run cursus van Stroom om zich beter thuis te gaan voelen in haar lichaam, en daardoor zichzelf en haar grenzen beter te leren kennen.
Aan het eind van het coachtraject heeft ze weer energie, slaapt een stuk beter en heeft weer zelfvertrouwen gekregen.
Na een half jaar krijg ik een mailtje, dat ze een andere baan heeft gevonden, in dezelfde branche maar nu met collega’s die haar steunen en waarmee ze kan overleggen. Ze heeft het erg naar haar zin en voelt zich goed.  Mooi om te zien dat deze jonge vrouw zich weer krachtig en sterk voelt en daar naar handelt!

Uiteraard is de naam Ingrid een gefingeerde om herkenning te voorkomen en privacy te waarborgen

Hans (54 jaar,  medisch directeur) heeft een paar jaar terug een zware mentale crisis doorgemaakt, Begin 2018 kwamen zijn klachten weer terug. Op advies van zijn psycholoog heeft hij toen contact gezocht met STROOM voor een coachtraject.
Hans had veel last van onrust en stress in zijn hoofd en lichaam met als effect vergeetachtigheid en ongeduld naar anderen toe.
We zijn aan de slag gegaan met veel bewegen en gezond ademen. Daardoor verbeterde zijn conditie maar ook werd zijn hoofd rustiger. Vanaf dat moment zijn we aan de slag gegaan om voor Hans inzicht in zijn gedrag te krijgen. Vanuit die inzichten konden we op zoek naar praktische mogelijkheden om gedrag te veranderen zodat Hans rust blijft ervaren ondanks drukte op het werk en privé. 
Inmiddels is zijn geheugen weer op zn oude niveau en werkt hij weer met veel plezier. Hans maakt nog elke 6 a 8 weken een afspraak om even samen te sparren en buiten te bewegen. Een vinger aan de pols noemt hij het. Zo blijft hij inzichten opdoen over zichzelf en heeft hij een stok achter de deur om te blijven bewegen.
www.stroombrengtenergie.nl
Uiteraard is de naam Hans een gefingeerde, en zijn er kleine aanpassingen om herkenning te voorkomen en privacy te waarborgen.

Kom lekker op ADEM met de dag vol LUCHT
6 april 10.00-16.00.- locatie Theaterwerkplaats Roest
Ooijsedijk 31 nijmegen

Ben jij lekker ontspannen? Hoe kom jij op adem? Ga jij energiek door het leven? Weet jij of je efficiënt ademt?

EEN DAG VOL LUCHT
Gun jezelf deze ontspannen en leerzame dag vol energie!
programma:
10.00 – 12.30 MINDFUL WANDELING Karen Dansen neemt je mee de Ooijpolder in. Zij laat je op adem komen met een combinatie van wandelen en down-to-earth mindfulness oefeningen. Hierdoor ga je nog meer genieten van de natuur. Maak je hoofd lekker leeg maken en vul je lijf met energie.
(geschikt voor iedereen die in een rustig tempo 5 kilometer kan wandelen)
12.30-13.30 LUCHTIGE LUNCH Bedien jezelf aan ons lunchbuffet, vol gezonde gerechten, maar zonder gebakken lucht! Schuif lekker aan aan de lange eettafel. ​
13.30-16.00 WORKSHOP EFFICIËNT ADEMHALEN Marijke van Gend verwelkomt je in de theaterzaal voor een interactieve en informatieve middag over de kracht van de ademhaling. Leer en ervaar op een laagdrempelige manier hoe je kan zorgen dat je gezonder gaat ademen, meer rust kan voelen en energieker kan worden. Ga naar huis met praktische tips en een opgelucht gevoel.
6 APRIL 10.00-16.00. OOIJPOLDER BIJ NIJMEGEN
KOSTEN €55 (INCL.LUNCH)
Beide workshops zijn ook los te volgen, €35  (incl lunch)
AANMELDEN: http://www.stroombrengtenergie.nl/agenda.html 
of mail naar
stroom@stroombrengtenergie.nl

Marijke van Gend, Buteyko therapeute & Mindful Walk instructeur.
Karen Dansen, Coach & Mindful Run/Walk instructeur
Marijke: Ik heb zelf de kracht van een gezonde ademhaling ervaren en ben Buteyko ademtherapeut. Ik vind dat iedereen moet weten wat gezond ademen is, net zoals we weten wat gezond bewegen en gezond eten is. Ademen is onze meest primaire levensbehoefte, er zit een enorme kracht in ademen op de juiste manier en er kan ook veel mis gaan als we ademen op een verkeerde manier. 
Het is mijn passie en missie om zoveel mogelijk mensen te informeren over een gezonde ademhaling, over hoe we door middel van beter te ademen energieker door het leven kunnen gaan en lekkerder in ons vel kunnen zitten.

Dianne heeft contact met me opgenomen omdat ze voelde dat ze “iets” moest doen, zo kon ze niet verder. De privé situatie van Dianne is de afgelopen maanden erg heftig geweest en is nog steeds zeer ingewikkeld.
Het kost haar veel energie en ze krijgt steeds meer lichamelijke klachten.
Uit de intake blijkt dat haar hoofd overuren maakt, ze denkt snel, de gedachten malen maar rond en stoppen nooit.
Ze probeert leuke dingen te doen maar ze komt niet meer tot rust en ze merkt nu dat er steeds meer lichamelijke klachten de kop op steken, buikpijn, hoofdpijn, steeds terugkerende oorontstekingen. Ze voelt zich bek af. Maar ze luistert niet naar haar lichaam en raast maar door om alle ballen in de lucht te houden.
Ze zou graag meer rust willen en zich meer in balans willen voelen.
We zijn nu inmiddels 3 sessies verder en we hebben gewerkt aan het meer in contact komen met haar lichaam, leren luisteren naar en durven voelen wat er binnenin haar speelt. Het voelen vindt ze eng en we maken daar kleine stapjes zodat ze zich veilig blijft voelen. Door de gesprekken krijgt ze steeds meer zelf inzicht en door samen buiten te bewegen en oefeningen te doen komt ze steeds meer in contact met haar lichaam en ontstaat er stapje voor stapje weer een goede samenwerking tussen hoofd en lichaam.
Dianne leert zichzelf steeds beter kennen, haar valkuilen maar juist ook haar sterke kanten. We hebben nog 3 sessies te gaan en ik zie nu al zoveel mooie stappen vooruit.
 
Om privacy redenen is de genoemde naam niet de echte naam.

De 7 pijlers van Mindfulness


Mindfulness betekent:


“Aandacht schenken aan wat zich voordoet in het heden, zonder erover te oordelen.”


Jon Kabat-Zinn noemt zeven kenmerken (pilaren) voor een goede basishouding die mindfulness bevorderend kunnen werken. Deze zeven pilaren staan niet los van elkaar maar overlappen en versterken elkaar wederzijds.




Niet oordelen


De gewoonte om onszelf en onze ervaringen voortdurend te beoordelen is zo sterk ingesleten dat we ons er nog nauwelijks van bewust zijn. Toch is deze neiging tot evalueren, vergelijken, be- en veroordelen een bron van innerlijke problemen en conflicten. Tijdens de beoefening van mindfulness is het de kunst om deze commentaren en oordelen zoveel mogelijk achterwege te laten en ons er zo min mogelijk door mee te laten nemen.


Geduld hebben


De drang naar snelle resultaten en oplossingen is een gevolg van onze conditionering en is een lastige valkuil die moeilijk te omzeilen is. De wirwar van gedachten en gevoelens die zich gewoonlijk in ons afspelen kun je niet van de ene op de andere dag omtoveren in een prettig gevoel. Geduld betekent dat je in eerste instantie de zaken kunt laten zijn zoals ze zijn en kunt zien zoals ze zijn. De wijsheid die in geduld besloten ligt is zich ervan bewust dat niets kan blijven zoals het is en dat alles voortdurend verandert, ook al zien we dat niet direct van het ene moment op het andere gebeuren. Op die manier kunnen we de tijd zijn werk laten doen en door het schenken van aandacht kunnen we de tijd misschien een handje helpen.


Altijd weer opnieuw beginnen


We hebben vrijwel altijd reeds voorgevormde opvattingen over wie we zijn en hoe we in elkaar zitten. Mindfulness betekent de bereidheid om alles wat we reeds menen te weten aan de kant te zetten en ieder moment volledig overnieuw te beginnen. Ook wanneer we dagen of weken lang niet hebben geoefend kan de gedachte ontstaan dat we het net zo goed helemaal kunnen laten zitten omdat het nu toch geen zin meer heeft. Niets is minder waar. Juist in omstandigheden die moeilijk zijn, juist wanneer we de moed dreigen te verliezen, juist wanneer gevoelens van hopeloosheid of onverschilligheid zich van ons meester dreigen te maken loont het de moeite om een nieuw begin te maken met oefenen.


Vertrouwen


Vaak hebben we in onze opvoeding geleerd om onze aandacht naar buiten te richten en te vertrouwen op wat anderen ons te zeggen hadden. We zijn meestal niet gewend om onze aandacht naar binnen te richten en te vertrouwen op signalen die van binnenuit komen. Sommige oefeningen kunnen soms pijnlijk, saai of zelfs irritant zijn. De motivatie om een dergelijke oefening toch te doen kunnen we alleen opbrengen indien we erop vertrouwen dat de richting van het proces dat in gang wordt gezet positief is. Het vertrouwen in het zelfhelende vermogen van ons eigen organisme kan geleidelijk groeien wanneer we met aandacht en toewijding oefenen. Zo kan er vertrouwen ontstaan in een andere manier van zijn en waarnemen.


Niet streven (niets willen bereiken)


Meditatie is de kunst van het niets doen, of de kunst van het niet doen. Er is een automatische tendens in ons bewustzijn aanwezig om dat wat zich voordoet te vergelijken met wat we wenselijk vinden. De tendens om onszelf te willen veranderen en verbeteren is bijna altijd onmerkbaar maar tevens op hardnekkige wijze aanwezig. Wanneer je gaat zitten met het idee “ik ga nu mediteren zodat ik straks volkomen ontspannen zal zijn” kun je er zeker van zijn dat je gefrustreerd zult raken. De gedachte “ik moet ontspannen” is een bron van spanning en onrust op zich.


Acceptatie


Acceptatie is iets anders dan goedkeuring. We kunnen een onaangename waarheid accepteren zonder er blij mee te zijn. Het soort neutrale observeren en waarnemen waar het bij mindfulness om draait staat volledig los van goed- of afkeuring. Een goed voorbeeld is pijn, een gegeven waar we vroeg of laat allemaal last van hebben. Indien zich fysieke pijn aandient tijdens het mediteren is het de kunst om die in zoverre te accepteren dat je haar waarneemt zonder haar te willen wegdrukken, zonder er commentaar op te hebben, zonder er een oordeel aan te verbinden. Dat wil niet zeggen dat je blij bent met de pijn. (Het wil ook niet zeggen dat je niet even van houding kunt veranderen om bijv. een verkrampte spier wat de ruimte te geven.) Maar de waarneming ervan krijgt wel een andere kwaliteit. Het verzet ertegen neemt af. En dan kunnen we soms ontdekken dat een gedeelte van het probleem met pijn bestaat uit de neiging om de pijn te willen wegdrukken of vermijden. Maar soms kunnen het ook bepaalde gedachten of gevoelens zijn die we niet willen accepteren. Het gaat om de bereidheid om de dingen te zien zoals ze zijn.


Loslaten


Onze geest wil vast blijven houden aan ervaringen die prettig zijn. Wanneer we een prettige of bijzondere ervaring hebben gehad ontstaat er al snel een neiging om die ervaring te willen herhalen. Dit is gegarandeerd een bron van frustratie, aangezien ervaringen zich niet laten herhalen. Iedere ervaring is namelijk uniek. Maar het kan ook gebeuren dat onze geest juist blijft vasthouden aan negatieve ervaringen en gevoelens: een ervaring van gekrenktheid, de behoefte aan wraak of vergelding of het idee ergens slachtoffer van te zijn. Vanzelfsprekend zijn er dan andere aspecten die toch belonend werken. Iedere nacht wanneer we gaan slapen moeten we de dag loslaten. Indien we dat niet doen kunnen we niet in slaap vallen en is dat het eerste signaal van toegenomen stress. Als we onszelf dwingen om in slaap te vallen (dus de grip op onze geest versterken) dan maakt dit het probleem alleen maar erger. Loslaten is een subtiele kunst die dagelijkse oefening vereist. Meer informatie over mindfulness kun je vinden op mijn

Afgelopen week sprak ik een vriend en hij stelde mij de volgende vraag, hoe weet ik welke coach bij mij past?

"Ik wil graag met iemand praten maar het gaat over zoveel verschillende dingen, ik wil weten wat mijn opvoeding voor invloed heeft gehad op mij, vroeger en nu, maar ik zou ook graag iets met Mindfulness doen en ademen,  gezond leven in zijn algemeenheid. Daarnaast zou ik ook graag willen ontdekken hoe ik met mijn bedrijf verder wil, en eigenlijk wil ik gewoon dat iemand naar me luistert maar ik heb geen tijd om voor alles een ander traject in te gaan"

Dit soort vragen krijg ik vaker, en ik begrijp de vraag goed. Als je nog nooit een gesprek met een coach hebt gevoerd kan ik me voorstellen dat je geen idee hebt hoe dat werkt.

Ik heb als coach geen verstand van alle takken van sport die een mens kan bezig houden. Maar toch kan ik een directeur van een bank net zo goed coachen als een leraar ondanks dat ik van beide professies echt geen kaas gegeten heb.
Een goede coach vertelt namelijk niet wat je moet doen, maar is in staat een goed vraag te stellen en de vraag achter de vraag te zien, zonder oordeel te luisteren en objectief te spiegelen.
Het effect daarvan is dat je inzichten krijgt in je zelf en de situatie.
Coachen is een toekomst gericht proces, uiteraard is daarbij ruimte voor het bespreken en uitdiepen van de zaken uit het verleden indien dat je proces kan helpen. 
Naast het krijgen van inzichten helpt een goede coach je duurzaam op weg naar je doelen en wensen in de toekomst.
Met duurzaam bedoel ik dat je geen trucjes aangeleerd krijgt, dan is het een training in plaats van coaching, maar dat je leert vanuit je eigen kracht zodat je om kunt gaan met jouw situatie nu én dat je ook in de toekomst in staat bent om pro- actief om te gaan met de zaken die op je pad komen.

Belangrijk bij het kiezen van een coach is of de manier van coachen bij je past en nog belangrijker of je een klik hebt met de coach. Heb je vertrouwen in de coach? Voelt het veilig en durf je je open te stellen? Je hebt namelijk ook altijd je eigen verantwoordelijkheid in het traject, als jij er niet vol voor gaat of durft te gaan omdat het niet goed voelt dan is dat echt een gemiste kans om tot persoonlijke ontwikkeling en groei te komen.
Vraag daarom altijd om een kennismaking of intake gesprek en zoek verder als je twijfelt!

​Gun jezelf de coach die bij jou past, voor een mooi en waardevol traject.


www.stroombrengtenergie.nl
stroom@stroombrengtenergie.nl

RELAXT en met ZELFVERTROUWEN je schoolcarrière door? Kom dan met je neus uit de leerboeken! 

Klinkt goed toch?

Veel scholieren hebben een druk leven en hebben regelmatig last van STRESS en dat heeft niet alleen effect op je schoolprestaties maar ook op je gehele sociale leven en hoe je je voelt.

Scholieren hebben daardoor minder energie, zijn humeuriger (meer dan een puber normaal gesproken is )
Hebben een korter lontje, slapen slecht, hebben hoofdpijn en zijn vaker ziek en duiken vaak nog meer in hun telefoon. 
Herkenbaar? 

Stress hoort bij het leven en is ook heel gezond, maar vaak stress en langere tijd heeft een zeer nadelig effect op je hersenen. Zeker op jouw in ontwikkeling zijnde puber brein.
Gelukkig is dit simpel te herstellen. Namelijk bewegen in de buitenlucht, mindfulness, meditatie, gezonde voeding helpen daarbij.

Dat klinkt behoorlijk saai en te volwassen maar gelukkig hebben we bij STROOM daar wat op gevonden: FIT en FOCUS.
Tijdens de FIT en FOCUS lessen leer je hoe je fit & relaxt en met zelfvertrouwen je leven leeft!

8 lessen in de buitenlucht in kleine groepjes waarin we sporten, en veel verschillende oefeningen en spellen doen waardoor je mentaal en fysiek in shape komt en we leren je hoe je dat blijft.

Wist je bijvoorbeeld dat je door slim te ademen je veel meer energie krijgt?

Het effect FIT en FOCUS is dat je je veel relaxter voelt, lekker in je vel zit, en vol zelfvertrouwen in het leven staat, je kunt je beter concentreren. Waardoor huiswerk minder tijd kost en je minder druk hoeft te maken.
Iets voor jou? En ben je tussen de 14 en 18 jaar? Twijfel je nog een beetje? Kom dan gewoon de eerste les meedoen en beslis daarna.

Een basis conditie is niet nodig, iedereen kan op zijn eigen niveau meedoen.

Meld je aan via deze link http://www.stroombrengtenergie.nl/contact.html
Of mail naar stroom@stroombrengtenergie.nl

De lessen worden gegeven door een professioneel coach en Mindful Run instructeur.
De start is bij de waalbrug en de lessen vinden plaats in de Ooijpolder.
​
Lestijden: 16.00-17.30
Lesdata: 26 oktober, 2 november, 16 november, 23 november, 30 november, 7 december, 14 december, 21 december
Kosten: €125,- inclusief administratie, begeleiding via app en 8 lessen. (excl. 21 % btw)

Hieronder vindt je de tekst van een artikel in het NRC van afgelopen weekend. 

Wat doet stress met je brein en lichaam en hoe kun je dat voorkomen en herstellen van de effecten van langdurige stress.
Bij STROOM waren we zeer enthousiast over dit artikel want het geeft wederom wetenschappelijk aan dat bewegen, mindfulness en meditatie werkt.
Onze bewegend coachen programma's zijn gebaseerd op deze drie pijlers en helpen je weer in balans te komen en te blijven

​Hieronder de tekst uit het artikel:

Snibbig reageren op opmerkingen van goedbedoelende collega’s. Aan het einde van een ochtend compleet andere dingen hebben gedaan dan je van plan was. Die belangrijke afspraak straal vergeten. Een onbedaarlijke huilbui – of blinde woede – wanneer iemand op straat je scheldend afsnijdt. Het overkomt ons allemaal wel eens. Maar wie hier vaak last van heeft, kan dat maar beter zien als een waarschuwing van zijn brein. Er staat al te lang te veel druk op de ketel. Er moeten dingen veranderen. 
We doen er goed aan naar zulke waarschuwingen te luisteren. Aanhoudende stress knaagt aan ons brein. Het ondermijnt het geheugen, het vermogen om te plannen en beslissen, en om onze emoties onder controle te houden. Een burn-out ligt op de loer, en meer. De volgende mogelijke haltes zijn een angststoornis of depressie. En er zijn steeds meer aanwijzingen dat het de kans op schizofrenie en dementie kan vergroten.
„Stress ervaren we allemaal. Dat hoort nu eenmaal bij het leven”, zegt neuro-endocrinoloog Bruce McEwen. Hij, net tachtig, was de grondlegger van het vakgebied dat de effecten van stresshormonen op onze grijze massa onderzoekt, een halve eeuw geleden. Het wetenschappelijke tijdschrift Frontiers in Neuroendocrinology wijdde in april een complete editie aan ‘stress in het brein’, opgedragen aan hem. 
„Stress op zichzelf is ook prima”, zegt hij tijdens een Skype-gesprek vanuit zijn werkkamer aan de Rockefeller Universiteit in New York. „We hebben het juist nodig om te kunnen reageren op situaties die onze aandacht nodig hebben. Om ons te kunnen aanpassen en overleven.” Goede of hanteerbare stress noemt hij dat. 
Gezonde stressreactieAls er iets spannends of naars gebeurt, geeft je brein een seintje aan de bijnieren om eerst adrenaline en niet veel later ook cortisol te maken. Door deze stresshormonen gaan de hartslag, de bloeddruk en de ademhaling omhoog, je bent gefocust en alert. Je onthoudt beter wat er in die periode gebeurt – handig voor als die situatie zich nog een keer voordoet. 
Deze reactie is prima om de acute situatie het hoofd te bieden. Als die voorbij is zakken de hoge stresshormoon-pieken weer naar het rustniveau. Cortisol remt zijn eigen productie door in te werken op het brein. Dat is een gezonde stressreactie.
Maar als er steeds maar weer nieuwe nare gebeurtenissen blijven komen, is er te weinig tijd om die stresshormonen naar een normaal niveau te laten zakken. Dan is er sprake van chronische, onbeheersbare stress. ‘Giftige stress’ noemt McEwen die, waarbij het stresssysteem ontspoort. Het brein is dan niet meer in staat om de stresshormonen naar het rustniveau terug te schroeven.
Zulke giftige stress komt zeker niet alleen door ingrijpende gebeurtenissen, zoals een ziekte, een oorlogssituatie, een ongeluk of een sterfgeval, vertelt McEwen. „Wat onze gezondheid pas echt aantast zijn de subtiele, langdurige invloeden vanuit onze omgeving: armoede of verwaarlozing binnen de familie, leven in een vervuilde buurt vol herrie, belastend werk, slecht slapen, eenzaamheid, te veel of te ongezond eten, te weinig bewegen, roken, drinken.”
Eerste waarschuwingssignaalVooral drie hersengebieden hebben sterk te lijden van stress. Om te beginnen de prefrontale hersenschors, het gebied pal achter ons voorhoofd waarmee we de regie houden over ons leven – het wordt in managementboeken vaak de CEO van ons brein genoemd. We gebruiken het niet alleen om te plannen, prioriteiten te stellen en de aandacht erbij te houden, maar ook om angst en paniek in toom te houden, verleidingen te weerstaan en adequaat te reageren op onverwachte gebeurtenissen. Voor al die zogeheten executieve functies is dit gebied cruciaal. En het is het eerste gebied dat bij chronische stress steken begint te laten vallen. 
„Chronische stress leidt ertoe dat in grote delen van de prefrontale hersenschors de uitlopers van hersencellen, de dendrieten, zich terugtrekken,” zegt McEwen. „Ook de vertakkingen van die uitlopers worden korter of verdwijnen, en daardoor verliezen hersencellen contact met elkaar.” Het gevolg is dat dit hersengebied niet meer goed werkt, en dat resulteert in chaotische plannen, zwalkende emoties en concentratiegebrek. 
De Canadese neuropsycholoog Adele Diamond beschouwt haperende executieve functies daarom als de kanarie in de kolenmijn: het eerste waarschuwingssignaal dat je, soms ongemerkt, te veel stress ervaart, bijvoorbeeld door verdriet, eenzaamheid, een lijf dat niet fit is of slaapgebrek. 
Onderzoek bij ratten en muizen laat deze schadelijke effecten van stress duidelijk zien. „Maar er zijn genoeg aanwijzingen dat ook bij mensen toxische stress deze effecten heeft,” aldus McEwen. Hij vertelt over geneeskundestudenten die bij de New Yorkse hersenonderzoeker Connor Liston in de hersenscanner moesten nadat ze een maand lang voor een zwaar examen hadden geleerd – „dat was nog maar milde stress”. Bij de studenten die de meeste stress ervoeren, waren er minder werkende verbindingen tussen die onmisbare prefrontale hersenschors en andere hersendelen. „Het goede nieuws: na een maand vakantie waren al deze verbindingen weer hersteld.”
Ook een ander hersengebied, de hippocampus, krimpt op deze manier bij langdurige stress. Het gebied is de spil van ons geheugen, en het reguleert onze stemming en onze reactie op stress. „Proefdieren en mensen die een chronisch slaaptekort hebben, of die depressief zijn, hebben een kleinere hippocampus”, zegt McEwen. Een haperend geheugen is het gevolg, én een haperend herstel van ons lijf na een stressvolle gebeurtenis. Dit hersendeel regelt namelijk ook dat de omhooggeschoten stresshormoonniveaus worden teruggeschroefd. Een ondermijnende vicieuze cirkel is het gevolg. 
Gevoelige kindertijdVooral hevige stress in de vroege jeugd trekt diepe sporen in de hersenen. Dat blijkt duidelijk uit dieronderzoek, en ook in het mensenbrein zijn er aanwijzingen voor gevonden. „In de kindertijd en de adolescentie ontwikkelt het brein zich snel”, zegt neuropsychologe Anna Tyborowska. „Met name de prefrontale hersenschors, de hippocampus en amygdala ontwikkelen zich sterk in deze periodes. Precies de gebieden die gevoelig zijn voor stress.”




De amygdala is een hersengebiedje zo klein als een amandel, waarmee we gevaar signaleren en ons gedrag daarop aanpassen – meestal met angst of agressie. Die reageert op chronische stress juist andersom: er komen méér uitlopers en vertakkingen aan de hersencellen. Mensen en dieren bij wie dit gebeurt, reageren angstiger of agressiever. Diezelfde amygdala is vaak ook overactief en vergroot bij mensen met een angststoornis of zware depressie.
Tyborowska onderzocht met haar collega’s van de Radboud Universiteit in Nijmegen wat stress in de kindertijd of juist in de puberteit doet met de architectuur van het brein. Op 15 juni publiceerde ze in Scientific Reports de resultaten van haar onderzoek bij 37 kinderen die vanaf de geboorte werden gevolgd. Op MRI hersenscans van deze kinderen, gemaakt toen ze 14 jaar en 17 jaar waren, zag ze duidelijke veranderingen in de hoeveelheid hersencellen (grijze stof) bij kinderen die voor hun vijfde jaar een of meerdere ingrijpende gebeurtenissen hadden meegemaakt, zoals een scheiding, ongeluk, ziekenhuisopname of overlijden.
„We zagen een snellere afname in de grijze stof in de prefrontale hersenschors en de amygdala” zegt Tyborowska. „Die afname is een gezond en normaal proces in de puberteit. Maar stress in de vroege kindertijd lijkt dit te versnellen. Het gevolg is een minder flexibel brein, en dat kan later gevolgen hebben voor de mentale gezondheid.”
Ze keek ook naar de invloed van sociale stress in de puberleeftijd. Alle klasgenoten van de deelnemers moesten aangeven wie in de klas ze het aardigst vonden en wie het minst aardig. Bij scholieren die niet zo aardig werden gevonden, ging de normale, gezonde afname op bepaalde plaatsen in hun hersenen juist minder snel. „Aanhoudende sociale stress tijdens de adolescentie lijkt de normale ontwikkeling te verstoren”, concludeert Tyborowska. 
Veranderde hersenen Stress op jonge leeftijd, net als langdurige stress later in het leven, verandert dus de architectuur van het brein. De grote vraag is wat iemand weerbaar maakt tegen deze invloeden, of juist gevoeliger. En vooral of de schade te keren is. De kwalijke effecten van chronische stress op het brein kunnen lang naijlen.
„De laatste jaren wordt steeds duidelijker dat chronische stress een belangrijke rol speelt in de ontwikkeling van depressie, en waarschijnlijk ook van dementie,” zegt Paul Lucassen, hoogleraar neurobiologie aan de Universiteit van Amsterdam. Bij die aandoeningen, en ook bij angststoornissen en schizofrenie, zien wetenschappers krimp in de prefrontale hersenschors en in de hippocampus, en juist groei van de amygdala, en is er ook een verstoring van de functies van deze hersengebieden. „Met name ingrijpende gebeurtenissen in de jeugd, zoals het verliezen van een ouder of ernstige verwaarlozing, maken iemand kwetsbaar voor depressie. De ontregeling van het stresssysteem is dan ingrijpender en hardnekkiger.” 
„Ook komen er steeds meer aanwijzingen dat hevige stress op jonge leeftijd en langdurige stress de kans op dementie verhoogt”, zegt Lucassen. Zijn lab ontdekte iets bijzonders bij speciale muizen, die verschijnselen van de ziekte van Alzheimer krijgen als ze oud zijn. Die muizen maken dan beta-amyloid aan, een eiwit dat klonters vormt, net zoals wat er gebeurt in de hersens van alzheimerpatienten.
Wanneer gewone muizenbaby’s opgroeien in een kale omgeving, verhoogt dat hun stressniveau en krijgen ze later geheugenproblemen. De alzheimer-muizen die op deze stressvolle manier opgroeiden, maakten na een jaar meer van het klonterende eiwit aan en hadden eerder – en grotere – geheugenproblemen dan hun gewone of niet-gestressde soortgenoten. Stress op jonge leeftijd leek bij de muizen de alzheimer te versnellen.


Het verrassende was dat een aantal injecties met een middel dat de werking van stresshormoon blokkeert, niet alleen die klontering van amyloid maar ook de geheugenproblemen van de muizen grotendeels tenietdeed. „Het is een eerste stap, een interessante vinding die we zeker verder gaan uitzoeken, maar het is niet direct vergelijkbaar met de situatie bij mensen”, benadrukt Lucassen.
Let wel, welk effect chronische stress op iemand heeft, hangt van veel factoren af, zegt Lucassen. „Van de genetische aanleg, maar ook van de duur en de intensiteit van de stress, hoe gevoelig iemand ervoor is, en hoeveel controle iemand over de situatie heeft.” 
Het is niet bepaald een vrolijke boodschap. Chronische stress en traumatische gebeurtenissen in de jeugd verhogen de kans op depressie, angststoornissen, en waarschijnlijk ook op dementie – je zou er bijna nóg gestressder van raken.
Stevig doorwandelenGelukkig wordt ook al wat duidelijker wat we kunnen doen om de slopende effecten op het brein te voorkomen, of om het brein te laten herstellen. Een van de beste, zegt aartsvader McEwen, is bewegen.
„Regelmatig actief zijn stimuleert bij proefdieren de aanmaak van nieuwe hersencellen en uitlopers in de hippocampus. Ook bij mensen zorgt het dat de hippocampus groeit en het geheugen verbetert”, zegt hij. Door lichaamsbeweging worden allerlei groeistoffen in het brein aangemaakt. 
McEwen: „Wanneer iemand van 60 jaar of ouder drie keer per week een uur stevig doorwandelt, is na drie maanden niet alleen de gezondheid van hart en bloedvaten beter, maar ook de hippocampus vergroot en het geheugen verbeterd. Ook de executieve functies verbeteren dan, zoals beslissingen nemen. Dat doet vermoeden dat ook de menselijke prefrontale hersenschors er wel bij vaart.”
En er is meer te doen. We kunnen meer bewegen, gezonder eten, voldoende slapen en vaak onze vrienden opzoeken. Een belastende baan of omgeving kunnen we wellicht omruilen voor een die beter bij ons past. 
Ook mediteren kan helpen het brein te herstellen, zegt McEwen. „Als mensen piekeren over dingen die ze niet kunnen veranderen, creëren ze interne stress. Mindfulness meditatie leert mensen te stoppen met piekeren.” Het is wel zaak deze dingen in te bouwen in het leven, benadrukt hij. Het herstel kost tijd, maanden, zo niet jaren. 
Op akelige gebeurtenissen in het leven hebben we geen invloed. Maar door de stress te beperken op aspecten waarop we wel invloed hebben, houden we ons brein zo weerbaar mogelijk. „Je kunt de klok niet terugdraaien,” zegt McEwen. „Maar zelfs als je een slechte start hebt gehad in je leven, kun je de loop van de ontwikkeling bijsturen.” 
Hijzelf haalde de tachtig op een andere manier. „Ik hou van schilderen. Ik ga daar helemaal in op, en dan valt alles weg.”
HERSTELMANIEREN OM JE BREIN WEERBAAR TE MAKENSporten 
Tijdens lichaamsbeweging maakt het brein groeistoffen aan zoals BDNF, zodat zenuwuitlopers en contacten tussen hersencellen kunnen herstellen. Trainen voor een marathon mag, maar is niet nodig. Bij mensen die driemaal per week 45 minuten stevig doorwandelen zien wetenschappers al minder krimp in de hippocampus, en verbeterde executieve functies.
Slapen
Chronisch slaaptekort remt de stofwisseling van de prefrontale hersenschors met zijn belangrijke executieve functies. De amygdala reageert dan juist overdreven. Tijdens slaap worden ook afvalstoffen in het brein opgeruimd. Gemiddeld hebben we 7 à 8 uur slaap per nacht nodig.
Gezond eten
De stofwisseling kan ontregeld raken door chronische stress, met name de hormonen die een rol spelen bij de bloedsuikerhuishouding, zoals insuline. De bloedsuikerspiegel onder controle houden kan dan helpen. Eet zo min mogelijk suiker, beperk koolhydraten en eet niet te vaak om bloedsuikerschommelingen te beperken. Eiwitten en vette vis leveren belangrijke bouwstenen, groenten en fruit belangrijke vitaminen en beschermende antioxidanten.
Mediteren
Mensen die regelmatig mediteren kunnen sneller hun aandacht weer richten nadat ze zijn afgedwaald, ze hebben een beter werkgeheugen, reageren flexibeler op nieuwe dingen, en kunnen beter met emoties omgaan. Het lijkt er dus op dat de executieve functies er beter door worden. 
illustraties zijn van Roland Blokhuizen